Sporcularda geniş anlamda ani ölüm dar anlamda ani kardiyak ölüm önemli bir sorundur. Ebeveynlerde ciddi bir endişe kaynağıdır. Peki neden bilim insanları sporcularda ani ölüm riskine rağmen sağlıklı yaşam için spor yapılmasını önermektedir.
Sporcularda Ani Ölüm Riski
Fruktozlu diyet, işlenmiş gıda, sedentar aktivite (tv, dijital oyunlar vb) oranlarındaki artışlar günümüzde obezite artışına neden olmuştur. Yaşam biçimindeki değişim daha önce erişkin hastalıkları olarak bilinen görülen yüksek tansiyon, tip II diyabet ve koroner hastalıklar çocuk ve genç erişkinde de görülmeye başlamıştır. Bu hastalıkların önlenmesinde karbonhidrattan fakir beslenme, günlük aktivitenin artırılması ve özellikle sportif aktiviteler önerilmektedir.
Sportif Aktivitede Ani Ölüm Riski
Gerek medyaya yansıyan örneklerde de görüldüğü üzere daha önce sağlıklı olduğu düşünülen bireylerde-bunlara çocuk ve genç erişkinlerde dahil- sportif faaliyet sırasında ani ölüm gerçekleşmektedir. Sporcularda ani ölüm tamamına yakın neden kalpten kaynaklanır, ani kardiyak ölüm olarak tanımlanır. Erişkinlerdeki kalp krizi terimi sporcularda ki ani kardiyak ölüm içinde sıkça telaffuz edilir. Oysa çocuk gençlerde koroner sorunlar oldukça nadirdir. Spor yapan gençlerde sedanter yaşayanlara kıyasla ani kardiyak ölüm riski daha yüksektir. Bu durum var olan kalp hastalığının spor sırasında açığa çıkması şeklinde açıklanmaktadır.
Ani Kardiyak Ölüm Nedir?
Kardiyak nedenlerden kaynaklanan ve belirtilerin başlangıcından sonraki bir saat içinde gerçekleşen ani ölüme denir.
Hangi Yaş Grubu Risk Altında?
Adölesan döneminden önce, yarışmalı spor eğitimi temel beceri ve koordinasyon üzerinedir. Dayanıklılık ve kuvvet geri plandadır. 7 yaşında ki futbol ile 17 yaşındaki futbol aktivitesi aynı değildir. Dolayısıyla çocuğun yaşı ilerledikçe sportif aktiviteye katılımın yoğunluğu dolayısıyla kardiyovasküler etkileşimde artmaktadır. Otuz beş yaşının altında egzersiz sırasında ve sonrasında ani ölüm yapan nedenlerin hemen hemen tamamı yapısal ve işlevsel kalp hastalığıdır.
Sporcularda Ani Ölüm Sıklığı
Toplumda sıklık çalışmalarda çok farklı sonuçlar rapor edilmektedir. Ani kardiyak ölüm için birbirinden çok farklı insidans (sıklık) bildirilmektedir. Zorunlu bildirimi olmadığı için ABD’de 12 ile 35 yaş arasındaki yarışmalı sporcularda yıllık insidans 160 000 ile 300 000’de 1 olarak tahmin edilmektedir. Buna karşın zorunlu bildirimin olduğu İtalya’da aynı yaş aralığındaki yarışmalı sporcularda 28 000’de 1 olarak bildirilmiştir. Ülkemizde ani kardiyak ölüm sıklığı için kesin bir veri bulunmamaktadır.
Çocuk ve Gençlerde Sporcu Muayenesi
Son yıllarda gittikçe artan sportif aktiviteler nedeniyle aile hekimleri ve çocuk hekimlerine artan sayıda spor öncesi bu aktiviteye uygunluk için değerlendirme yapılması istenilmektedir. Rapor onayı istenen hekimlerin en önemli kaygısı, normal rutin muayenede saptanamayan kalp hastalıklarının tanısının atlanma olasılığıdır. Ancak her yıl milyonlarca çocuk ve gencin bu aktivitelere katıldığı düşünüldüğünde, spora katılım öncesi kalp taramasının nasıl olması gerektiği hususu önemli bir konudur. Bu değerlendirme öncelikle uygulanabilir olmalı ama aynı zamanda velilerin, sporcunun ve kulüplerin beklentilerini de karşılayabilmelidir. Ebeveynler çocuklarının sağlıklı ve güvende olmasını beklerken, hekimlerinde koruyucu ve öngörülü kılavuzları uygulaması gereklidir. Kulüpler basına da sık sık yansıyan sporcularda ani ölüm nedeniyle çoğu zaman sportif faaliyetten kaynaklanacak yaralanma ve hastalıklara bağlı sorumlulukları üstünden atma istemektedir. Sporcu çocuklar ise arkadaşlarıyla oynayabilmek için bir an önce evraklarının onaylanması beklentisindedir.
Sporcu Lisans Formu
Amatör kulüplerde spor yapanlar için standart bir form bulunmamaktadır. Spor federasyonlarının ise sporcularına yönelik çeşitli sorular içeren hazır öykü (anamnez) formları bulunmaktadır.
Öykü Alımı ve Fizik Muayene
Sadece kardiyak sorunlara yönelmeyen detaylı genel sağlık sorunlarını da içeren detaylı anamnez ve fizik muayene sporcu taramalarında en önemli iki unsurdur. Anamnez ve muayene sonuçları başka bir tetkikin gereksinimi hakkında yol göstericidir. Örneğin fizik muayenesi tamamen normal olan sporcunun anamnezinde; akrabalarından birinde bile erken yaşta bilinmeyen nedenle ya da spor yaparken ani ölüm hikayesinin olması genetik geçişli ritim bozukluğunu düşündürür. Sporcunun egzersiz yaptığı sırada başında dönme, bayılma, göğüs ağrısı gibi yakınmalardan birinin bile olması sporcularda en sık kardiyak ölüm nedeni olan hipertrofik kardiyomiyopati hastalığının tek ipucu olabilir.
Elektrokardiyografi (EKG)
Sporcu taramasında ABD ve Avrupa uygulamalarında elektrokardiyografinin (EKG)’de dahil edilmesi hususu dışında görüş birliği ve ortak öneriler oluşturulmuştur.
Yurt Dışı Uygulama
Özellikle ABD’de tıp otoritelerinde, EKG’nin yanlış yorumlanmasının gereksiz ileri tetkike, hasta yükünde ve maliyette artışı yol açacağı kanısı yaygındır. Bu sürecin ebeveyn ve sporcu da yarattığı stress ve zaman kaybına neden olacağı düşünülmektedir. En önemlisi taramaya EKG dahil edilmesinin ani kardiyak ölüm oranını azaltan etkisinin olmadığını gösteren bazı çalışmalarda vardır. Bu görüşlerin ışığında ABD’de tıp otoriteleri çocuk ve adölesan sporcu taramalarında rutin EKG çekilmesini önermemektedir. Buna karşın özellikle İtalya’da uzun yıllardır yapılan tarama sonuçlarına göre EKG’nin taramaya dahil edilmesinin ani kardiyak ölümü önemli düzeyde azalttığı bildirilmiştir.
Ülkemizdeki Uygulama
Ülkemizde gerek mevzuata gerekse uygulamada EKG zorunluluğu yoktur. Ancak bazı federasyonlar, özellikle Basketbol Federasyonu EKG’nin detaylı yorumunun lisans lisans formuna dahil etmiştir. Çocuk kalbindeki hemodinamik değişikliklerin EKG’ye yansımalarını ayırt etmeyi sağlayacak bir ön eğitim süreci aile hekimlerine sunulmalıdır. Bu gereklilik sağlanmadan EKG’nin rutin uygulamaya konulması, ülkemizdeki çocuk ve çocuk kardiyolojisi polikliniklerini çalışamaz hale getirecek aşırı yığılmalara neden olması söz konusu olabilir.
Sporcularda Ani Ölüm Riski
Fruktozlu diyet, işlenmiş gıda, sedentar aktivite (tv, dijital oyunlar vb) oranlarındaki artışlar günümüzde obezite artışına neden olmuştur. Yaşam biçimindeki değişim daha önce erişkin hastalıkları olarak bilinen görülen yüksek tansiyon, tip II diyabet ve koroner hastalıklar çocuk ve genç erişkinde de görülmeye başlamıştır. Bu hastalıkların önlenmesinde karbonhidrattan fakir beslenme, günlük aktivitenin artırılması ve özellikle sportif aktiviteler önerilmektedir.
Sportif Aktivitede Ani Ölüm Riski
Gerek medyaya yansıyan örneklerde de görüldüğü üzere daha önce sağlıklı olduğu düşünülen bireylerde-bunlara çocuk ve genç erişkinlerde dahil- sportif faaliyet sırasında ani ölüm gerçekleşmektedir. Sporcularda ani ölüm tamamına yakın neden kalpten kaynaklanır, ani kardiyak ölüm olarak tanımlanır. Erişkinlerdeki kalp krizi terimi sporcularda ki ani kardiyak ölüm içinde sıkça telaffuz edilir. Oysa çocuk gençlerde koroner sorunlar oldukça nadirdir. Spor yapan gençlerde sedanter yaşayanlara kıyasla ani kardiyak ölüm riski daha yüksektir. Bu durum var olan kalp hastalığının spor sırasında açığa çıkması şeklinde açıklanmaktadır.
Ani Kardiyak Ölüm Nedir?
Kardiyak nedenlerden kaynaklanan ve belirtilerin başlangıcından sonraki bir saat içinde gerçekleşen ani ölüme denir.
Hangi Yaş Grubu Risk Altında?
Adölesan döneminden önce, yarışmalı spor eğitimi temel beceri ve koordinasyon üzerinedir. Dayanıklılık ve kuvvet geri plandadır. 7 yaşında ki futbol ile 17 yaşındaki futbol aktivitesi aynı değildir. Dolayısıyla çocuğun yaşı ilerledikçe sportif aktiviteye katılımın yoğunluğu dolayısıyla kardiyovasküler etkileşimde artmaktadır. Otuz beş yaşının altında egzersiz sırasında ve sonrasında ani ölüm yapan nedenlerin hemen hemen tamamı yapısal ve işlevsel kalp hastalığıdır.
Sporcularda Ani Ölüm Sıklığı
Toplumda sıklık çalışmalarda çok farklı sonuçlar rapor edilmektedir. Ani kardiyak ölüm için birbirinden çok farklı insidans (sıklık) bildirilmektedir. Zorunlu bildirimi olmadığı için ABD’de 12 ile 35 yaş arasındaki yarışmalı sporcularda yıllık insidans 160 000 ile 300 000’de 1 olarak tahmin edilmektedir. Buna karşın zorunlu bildirimin olduğu İtalya’da aynı yaş aralığındaki yarışmalı sporcularda 28 000’de 1 olarak bildirilmiştir. Ülkemizde ani kardiyak ölüm sıklığı için kesin bir veri bulunmamaktadır.
Çocuk ve Gençlerde Sporcu Muayenesi
Son yıllarda gittikçe artan sportif aktiviteler nedeniyle aile hekimleri ve çocuk hekimlerine artan sayıda spor öncesi bu aktiviteye uygunluk için değerlendirme yapılması istenilmektedir. Rapor onayı istenen hekimlerin en önemli kaygısı, normal rutin muayenede saptanamayan kalp hastalıklarının tanısının atlanma olasılığıdır. Ancak her yıl milyonlarca çocuk ve gencin bu aktivitelere katıldığı düşünüldüğünde, spora katılım öncesi kalp taramasının nasıl olması gerektiği hususu önemli bir konudur. Bu değerlendirme öncelikle uygulanabilir olmalı ama aynı zamanda velilerin, sporcunun ve kulüplerin beklentilerini de karşılayabilmelidir. Ebeveynler çocuklarının sağlıklı ve güvende olmasını beklerken, hekimlerinde koruyucu ve öngörülü kılavuzları uygulaması gereklidir. Kulüpler basına da sık sık yansıyan sporcularda ani ölüm nedeniyle çoğu zaman sportif faaliyetten kaynaklanacak yaralanma ve hastalıklara bağlı sorumlulukları üstünden atma istemektedir. Sporcu çocuklar ise arkadaşlarıyla oynayabilmek için bir an önce evraklarının onaylanması beklentisindedir.
Sporcu Lisans Formu
Amatör kulüplerde spor yapanlar için standart bir form bulunmamaktadır. Spor federasyonlarının ise sporcularına yönelik çeşitli sorular içeren hazır öykü (anamnez) formları bulunmaktadır.
Öykü Alımı ve Fizik Muayene
Sadece kardiyak sorunlara yönelmeyen detaylı genel sağlık sorunlarını da içeren detaylı anamnez ve fizik muayene sporcu taramalarında en önemli iki unsurdur. Anamnez ve muayene sonuçları başka bir tetkikin gereksinimi hakkında yol göstericidir. Örneğin fizik muayenesi tamamen normal olan sporcunun anamnezinde; akrabalarından birinde bile erken yaşta bilinmeyen nedenle ya da spor yaparken ani ölüm hikayesinin olması genetik geçişli ritim bozukluğunu düşündürür. Sporcunun egzersiz yaptığı sırada başında dönme, bayılma, göğüs ağrısı gibi yakınmalardan birinin bile olması sporcularda en sık kardiyak ölüm nedeni olan hipertrofik kardiyomiyopati hastalığının tek ipucu olabilir.
Elektrokardiyografi (EKG)
Sporcu taramasında ABD ve Avrupa uygulamalarında elektrokardiyografinin (EKG)’de dahil edilmesi hususu dışında görüş birliği ve ortak öneriler oluşturulmuştur.
Yurt Dışı Uygulama
Özellikle ABD’de tıp otoritelerinde, EKG’nin yanlış yorumlanmasının gereksiz ileri tetkike, hasta yükünde ve maliyette artışı yol açacağı kanısı yaygındır. Bu sürecin ebeveyn ve sporcu da yarattığı stress ve zaman kaybına neden olacağı düşünülmektedir. En önemlisi taramaya EKG dahil edilmesinin ani kardiyak ölüm oranını azaltan etkisinin olmadığını gösteren bazı çalışmalarda vardır. Bu görüşlerin ışığında ABD’de tıp otoriteleri çocuk ve adölesan sporcu taramalarında rutin EKG çekilmesini önermemektedir. Buna karşın özellikle İtalya’da uzun yıllardır yapılan tarama sonuçlarına göre EKG’nin taramaya dahil edilmesinin ani kardiyak ölümü önemli düzeyde azalttığı bildirilmiştir.
Ülkemizdeki Uygulama
Ülkemizde gerek mevzuata gerekse uygulamada EKG zorunluluğu yoktur. Ancak bazı federasyonlar, özellikle Basketbol Federasyonu EKG’nin detaylı yorumunun lisans lisans formuna dahil etmiştir. Çocuk kalbindeki hemodinamik değişikliklerin EKG’ye yansımalarını ayırt etmeyi sağlayacak bir ön eğitim süreci aile hekimlerine sunulmalıdır. Bu gereklilik sağlanmadan EKG’nin rutin uygulamaya konulması, ülkemizdeki çocuk ve çocuk kardiyolojisi polikliniklerini çalışamaz hale getirecek aşırı yığılmalara neden olması söz konusu olabilir.
