Her yıl belli zamanlarda Türkiye’de de etkisini gösteren çöl tozları, bu sene kısa aralıklarla birçok kez görüldü.
Üstelik etki alanı genelde güney bölgeler olurken toz taşınımı kuzey batı bölgelere kadar da ulaştı. Bu durumun küresel ısınma kaynaklı olduğu, sıcaklıklar arttıkça sıklığının ve alanının da artacağı belirtiliyor. Kimi zaman Kuzey Afrika’daki Sahra Çölü’nden kimi zaman Arabistan Yarımadası üzerinden gelir, daha çok güney bölgelerde etkili olurdu. Ancak bu yıl neredeyse tüm Türkiye’de etkisini gösterdi. Üstelik de art arda birkaç kez. Çöl tozları nisan ve mayıs ayında Karadeniz Bölgesi dışındaki birçok farklı ilde havanın rengini değiştirdi. Araçların üzerinde çamur tortusu bıraktı. Birkaç gün arayla görülen toz taşınımlarının sık olması aslında olağan değil. Peki bu durumun ardında hangi neden yatıyor? İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Meteoroloji Mühendisi Dr. Güven Özdemir ile konuştuk. Küresel ısınma çöl tozu taşınımını hızlandırdı ve de alanını genişletti. Artık İstanbul, Trakya hatta Bulgaristan'a, Yunanistan’a kadar yani yukarı enlemlere çıkabilecek bir güce erişti. Dr. Güven Özdemir, öncelikle toz taşınımının ne olduğunu anlatarak başlıyor sözlerine. Çöl tozlarının atmosfere konvektif yani yükselici hareketlerle hızlı bir şekilde taşındığını, buradan da jet rüzgarları veya tropikal rüzgarlarla dünyanın çeşitli bölgelerine aktarıldığını söylüyor. “Atmosferdeki en baskın aerosol (bir katının veya bir sıvının gaz ortamı içerisinde dağılması) çeşitlerinden bir tanesi mineral toz partikülleri yani çöl tozlarıdır” diyen Özdemir, bunların ekosistem için çok büyük öneme sahip olduğunu vurguluyor. Tozların tüm dünyaya yayıldığını, en büyük kaynakların ise Kuzey Afrika (Sahra Çölü), Orta Doğu, Arabistan Yarımadası, Asya’daki Gobi ve Taklamakan çölleri, Güney Amerika ve Avustralya'daki çöller olduğunu belirtiyor.
“KÜRESEL ISINMA SÜRDÜKÇE ÇÖL TOZLARINI DAHA ÇOK GÖRECEĞİZ”
Peki bu nasıl bir hava olayı ki kilometrelerce uzaktaki çöllerde bulunan tozlar Türkiye’ye kadar taşınabiliyor? Dr. Özdemir bu soruya şöyle yanıt veriyor: “Bu durum hava sıcaklığı ve rüzgar sistemleri ile ilgili. Çöllerdeki sıcaklıklar gündüzleri çok yüksek derecelerde. Çoğunlukla 50 derecenin üzerinde bulunuyor ve güneşin batmasıyla birlikte de hızla bir sıcaklık kaybı oluyor. Bununla birlikte atmosferdeki sirkülasyonla, konvektif hareketlerle, kuvvetli rüzgarlarla atmosferin en üst seviyelerine yani 10 bin, 15 bin metre yüksekliklere kadar hızlı bir şekilde taşınıyor. Üst seviye rüzgarlarıyla yani jet rüzgarlarıyla dünyanın çeşitli yerlerine hızlı bir şekilde dağılıyor. Bu taşınımlarla her yıl çöllerden atmosfere karışan toz miktarı 2 milyar tonun üzerinde kabul ediliyor. Sahra bölgesinden atmosfere salınan yıllık toz miktarları dünya üzerindeki tüm kaynaklardan salınan toz miktarının yarısı kadar.”
KÜRESEL ISINMA TOZ TAŞINIMI HIZINI VE ALANINI DEĞİŞTİRDİ
Önceki yıllarda bu denli büyük ve sık toz salınımlarının olmadığına dikkat çekiyor Özdemir. Bunun nedeninin de küresel ısınma kaynaklı olduğunu şu sözlerle vurguluyor: “Sıcaklıklar belli bir noktadaydı. Daha stabil bir durum vardı. Ama şimdi nüfusun artması ve metropollerin hızla betonlaşması, ayrıca fosil yakıtların çok aşırı bir şekilde kullanılması dünya atmosferinin sıcaklığını artırdı. Isı adaları oluşturdu. Bunun sonucunda İklim krizi oluştuğu için rüzgarların şiddetleri ve hızları da artmaya başladı. O yüzden çok hafif bir şekilde yurdumuzu etkileyen toz taşınımı maalesef son yıllarda gözle görülür bir şekilde artış kaydetti. Önceden toz taşınımı daha çok İç Anadolu’nun güneyi, Doğu Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde etkiliydi. Ama şimdi daha da kuzeye çıkmaya başladı. Yani küresel ısınma çöl tozu taşınımını hızlandırdı ve de alanını genişletti. Artık İstanbul, Trakya hatta Bulgaristan'a, Yunanistan’a kadar yani yukarı enlemlere çıkabilecek bir güce erişti. Küresel ısınma sürdükçe çöl tozu taşınımını daha sık göreceğiz.” Toz taşınımı olduğu günlerde bildiğimiz normal maskeler yerine partikül önleyici maske kullanmak lazım. Çünkü basit maskeler bu gibi durumlarda iş görmez. Dr. Özdemir ayrıca yağmur etkisinden de bahsediyor. “Toz taşınımı varsa ve yeterli yağış için bulut oluşmuşsa yağmur yağmasına da yardımcı olacaktır. Daha hızlı bir şekilde veya bulut sıcaklığını çok aşırı şekilde düşürmeden de yağışa neden olacaktır” diyor. Su damlacıklarına yapılan tozun yer çekimine direnç gösteremeyip hızlı bir şekilde yer düzeyine düşeceğini söylüyor.
Haber: Hasan YETMEZ
ABDULVAHİT GÜRASLAN
