2005’te asgari ücretli bir çalışan yılda 4 bin 200 TL kazanırken bugün bu ücret 119 bin 455 TL. Ancak dolar bazında alım gücü 2010'larla eş değer.
2024 için asgari ücret görüşmelerinin bugün başlaması bekleniyordu. Ancak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Işıkhan, Asgari Ücret Tespit Komisyonu'nun ilk toplantısını 11 Aralık'ta yapacağını duyurdu. Ortada henüz net bir artış oranı yok. Masa kurulmadığı için rakam telaffuz eden de yok. Merkez Bankası’nın 6 aylık enflasyon beklentisi yüzde 40,27. Asgari ücrete yapılan son zammın Temmuz’da yapıldığı düşünüldüğünde asgari ücretteki beklenti de 6 aylık enflasyon oranında zam yapılması yönünde. Yılda tek zamma dönüleceği beklentisi nedeniyle daha yüksek oran telaffuz eden ekonomistler var. Ancak uzmanlar masadaki oranın yüzde 30 ile 55 arasında olduğunu değerlendiriyor. Asgari ücret, yüzde 30 zam yapılması halinde net 14 bin 822 TL'ye, yüzde 55 zam yapılması halinde ise 17 bin 763 TL'ye çıkacak. Bugün Türkiye'de asgari ücret civarında bir maaşla çalışanların oranının yüzde 50’lerde. Türkiye’nin yarısının mahkum olduğu asgari ücretteki artış, çalışanlara refah getirir mi? 2000’lerden günümüze verilerle açıklık getiriyoruz.
ASGARİ ÜCRET 5 AYDA 87 DOLAR ERİDİ
2007’nin ikinci yarısında 300 doların üstüne taşınan asgari ücret yıllar içinde 400 doları aşan bir konuma geldi. 2010’un ikinci yarısında 576 TL’lik asgari ücret, belirlendiği gün itibariyle 389 dolar ediyordu. 2008’den 2022’ye kadar neredeyse hiç (2009’un ilk yarısı hariç) 350 doların altına düşmedi. Hatta 2016’da 450 dolarlara kadar çıktı. Ancak 2018’de Rahip Brunson kriziyle başlayan süreçte asgari ücretin karşılığı (2019'da) 379 dolara düştü. Sonrasında da düşüş durdurulamadı. Ocak 2022’de asgari ücret 316 dolara geriledi. Ocak 2023 ve Temmuz 2023’teki zamlarla biraz toparladı. Temmuz 2023’de belirlenen 11 bin 402 TL’lik asgari ücret o gün itibariyle Türkiye için bir rekordu. 480 dolar ediyordu. Ancak aradan geçen 5 ayda asgari ücret 393 dolara kadar geriledi. Kurdaki yükseliş devam ettiği için asgari ücretlinin olmayan refahı her geçen gün biraz daha eridi. Sonuç olarak asgari ücretli, refahta 2010’lu yıllara geri döndü.
ASGARİ ÜCRETLİ 22 CUMHURİYET ALTINI KAYBETTİ
Asgari ücretli altın konusunda en iyi dönemini 2005’te yaşadı. 2005’te yılda 4 bin 200 TL kazanan bir asgari ücretli o dönem 31,5 adet tam altın alabiliyordu. 2005’ten 2023’ye yıllık asgari ücret kazancı neredeyse 28,5 kat arttı. Ancak asgari ücretlinin alım gücü geriledi. Bugün yılda 119 bin 455 TL kazanan asgari ücretli bir çalışan bir yıllık çalışmasının karşılığı olarak sadece 9,5 tam altın alabiliyor. Yani asgari ücretli alım gücünde 18 yılda tam 22 altın kaybetti.
ARALIK 2023 ASGARİ ÜCRET VE AÇLIK SINIRI ORTALAMASI
Asgari ücretin insan onuruna yaraşır bir ücret olup olmadığına yönelik bir kriter de açlık ve yoksulluk sınırı. TÜRK-İŞ Aralık 1987’dan bu yana düzenli olarak her ay, gıda harcaması tutarını ve buradan hareketle açlık ve yoksulluk sınırını açıklıyor. TÜRK-İŞ’in son olarak açıkladığı Kasım verilerine göre açlık sınırı 14 bin 25 TL ile Temmuz’da belirlenen 11 bin 402 TL’lik asgari ücrettin 2 bin 623 TL üzerinde. Yine aynı verilere göre yoksulluk sınırı asgari ücretin tam 4 katı, yani 45 bin 686 TL. Bekâr bir çalışanın aylık yaşama maliyeti ise 18 bin 239 TL. 2014’ten beri yayınlanan raporları baz alırsak o tarihten bugüne asgari ücretin hiçbir zaman açlık sınırının üstüne çıkmadığını görüyoruz. Hatta aradaki makas her geçen ay biraz daha artıyor.
ASGARİ ÜCRETİN KİŞİ BAŞINA DÜŞEN MİLLİ GELİRE ORANI
Asgari ücretlinin refahının her geçen gün düştüğünü gösteren bir diğer istatistikse asgari ücretin kişi başına düşen gayrisafi yurt içi hasılaya (GSYH) oranı. Asgari ücret kişi başına GSYH’ye göre yüzde 43 ile 60 oranında daha düşük seviyede kaldı. 2002’de kişi başına GSYH’nin yüzde 51,7’si düzeyinde olan asgari ücret 2023’te kişi başına gelirin yüzde 47,4’üne düştü. Oysa 2016’da asgari ücretin kişi başına GSYH’ye oranı yüzde 59,7’ydi. Kişi başına GSYH ülke ekonomisinde kişi başına büyümeyi ortaya koyuyor. Dolayısıyla bu karşılaştırma asgari ücretlinin büyümeden pay alıp almadığını net biçimde gösteriyor. Bu gerilemenin anlamı asgari ücretle çalışanların göreli olarak yoksullaşması. Veriler asgari ücret artışının kişi başına milli gelir artışının çok altında kaldığını gösteriyor. Eğer asgari ücret kişi başına GSYH’ye paralel olarak artsaydı brüt asgari ücretin 2023’te ortalama 19 bin 921 TL olması gerekirdi. Oysa aynı dönemde asgari ücret ortalama brüt 11 bin 711 TL olarak uygulandı.
Haber Merkezi
ABDULVAHİT GÜRASLAN
